۱. سنگ نوشته داريوش بزرگ در بغستان( بيستون)
منم داريوش شاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، پارسي، شاه کشورها، پور ويشت اَسپه، نوۀ ارشامه، هخامنشي.
سخنِ داريوش شاه: پدر من ويشت اَسپه، پدر ويشت اَسپه َ ارشام، پدر َ ارشامه آريارمن، پدر آريارمنه َ چيش پيش، پدر چيش پيش هخامنش] بود. [
سخنِ داريوش شاه: از ايرا به ما هخامنشي گويند. افراد خاندان ما از اين پيشتر سرور بودند. از اين پيشتر خاندان ما شاه بودند.
سخنِ داريوش شاه: ۸ تن از خاندان من پيش از من شاه بوده اند. من نهمين ام. همگي پشت اندر پشتْ شاه بوده ايم.
سخنِ داريوش شاه: به عنايت اهورامزدا من شاه ام. اهورامزدا پادشاهي را به من عطا کرده است.
سخنِ داريوش شاه: اين کشورهايند که به اطاعت من درآمده اند. به عنايت اهورامزدا بر اينها شاه ام: پارس، خَوجِيه، بابل، آشور، عربي، مدراي، پشت دريا، ليدِي، ايونِي، ماد، ارمنستان، َ کت پتوکه،
پارت، زرنگان، هرات، خوارزم، باختري، سغد، گندار، سکائي، تته گوش، اَرخ وتِي، مک کران. بر روي هم ۲۳ کشور.
سخنِ داريوش شاه: اين کشورهايند که به اطاعت من درآمدند. به عنايت اهورامزدا مطيعِ من اند. باج به نزد من مي آورند. چه روز و چه شب، هرگاه هرچه بگويم بي درنگ آن را انجام مي دهند.
سخنِ داريوش شاه: اندر اين سرزمينها مردي که وفادار بود به او پاداش دادم. آنکه نافرمان بود به سزا کيفر دادم. به عنايت اهورامزدا اين سرزمينها به قوانين من احترام مي گذارند، هرچه به آنهاگفته شود همانگاه انجام مي دهند. سخنِ داريوش شاه: اهورامزدا اين سلطنت را به من عطا کرد. اهورامزدا مرا ياوري کرد تا اين سلطنت را داشته باشم. به عنايت اهورامزدا اين سلطنت را در دست دارم.
سخنِ داريوش شاه: اين است که من کردم پس از وقتي که شاه شدم: کمبوجيه نام، پور کوروش، از خاندان ما اينجا شاه بود. برادرِ آن کمبوجيه بردياِ نام بود، هم مادر و هم پدرِ کمبوجيه] بود [.پس آنگاه
کمبوجيه بردِيا را کشت. وقتي کمبوجيه بردِيا را کشت کسي نمي دانست که او بردِيا را کشته است. سپس کمبوجيه به مصر رفت. وقتي کمبوجيه به مصر رفت سپاه نافرمان شد. پس سرزمينها را دروغ گرفت؛ هم پارس هم ماد هم ديگر سرزمينها را.
سخنِ داريوش شاه: يک مردي مغ بود گاؤماته نام. او به پا خاست از پيشي آؤود؛ کوهي بنام ار کدريش ؛ آنجا مي زيست. از ماه وِي يخنه(اسفند)۱۴ روز گذشته بود. چون به پا خاست به دروغ به سپاه گفت: من بردِيا پسر کوروش برادر کمبوجيه هستم. پس سپاه بر کمبوجيه نافرمان شدند و با او رفتند؛ هم پارس هم ماد هم ديگر کشورها. پايتخت را او گرفت. از ماه گرماپده( تيرماه )۹ روز گذشته بود. آن وقت او سلطنت را گرفت. سپس کمبوجيه به مرگ خودش مرد.
سخنِ داريوش شاه: اين سلطنت که گاؤماته ي مغ از کمبوجيه گرفت اين سلطنت از پيشتر در خاندان ما بود. سپس گاؤماته از کمبوجيه گرفت. هم پارس هم ماد هم ديگر کشورها را او ازآنِ خودش کرد. او شاه شد.
سخنِ داريوش شاه : نبود مردي نه پارسي نه مادي نه از خاندان ما کسي که بتواند آن سلطنت را از گاؤماته ي مغ بازگيرد. مردم همه مي ترسيدند که او کساني که بردِيا را مي شناختند بکشد. از اين رو مردم را بکشد که ]بگويد [آنها مرا مي شناسند که من بردِيا پسر کوروش نيستم. کسي جرأت نمي کرد که چيزي درباره گاؤماته بگويد که مغ بود. تا وقتي که من رسيدم. من از اهورامزدا ياوري طلبيدم. اهورامزدا مرا ياوري کرد. از ماه باغياديش( مهرماه)۱۰ روز گذشته بود. آنگاه من با مردانِ اندکي گاؤماته ي مغ را کشتم و آن عده مرداني که وفادار به او بودند کشته شدند. دژي به نام سيکايائووتيش سرزميني به نام نيسايه در ماد، آنجا من او را کشتم. من سلطنت را از او گرفتم. به عنايت اهورامزدا من شاه شدم. اهورامزدا سلطنت را به من داد.
خوش باشید.
